ඊශ්‍රායල්-ඉරාන ගැටුම හා ඇමරිකානු ප්‍රහාරය: ලෝක තෙල් මිල ඉහළ යාම ශ්‍රී ලංකාවේ ආර්ථිකයට ඇති කරන බලපෑම්
ඇමරිකාව සහ ඊශ්‍රායල් විසින් ඉරානයට එල්ල කරන ලද ප්‍රහාරයත් සමඟ මධ්‍යම පෙරදිග ආරක්ෂක තත්ත්වය තවදුරටත් උත්සන්න වී ඇත. මෙම ගැටුම ලෝක තෙල් වෙළඳපොලේ අස්ථාවරතාවයක් ඇති කරමින්, බොරතෙල් මිල ඉහළ යාමට හේතු වී ඇත. මෙය ශ්‍රී ලංකාව වැනි තෙල් ආනයනය මත රඳා පවතින රටවල් සඳහා බරපතල ආර්ථික ප්‍රතිවිපාක ඇති කරයි.
ලෝක තෙල් මිල ඉහළ යාමේ හේතු
- ඉරානය ලෝකයේ ප්‍රධාන තෙල් නිෂ්පාදක රටක් වන අතර, එරටට එල්ල වන ප්‍රහාර මගින් තෙල් නිෂ්පාදනය හා සැපයුම බාධා වීමේ අවධානමක් පවතී.
- හෝර්මුස් බොක්ක හරහා තෙල් සැපයුම අවහිර වීමේ අවධානම – ලෝක තෙල් සැපයුමෙන් 20%කට වැඩි ප්‍රමාණයක් මෙම මාර්ගයෙන් ගමන් කරයි.
- යුද්ධ භීතිය හා වෙළඳපොලේ අස්ථාවරතාවය නිසා තෙල් මිල වේගයෙන් ඉහළ යාමට ඉඩ ඇත.
ශ්‍රී ලංකාවට ඇති ආර්ථික බලපෑම්
(1) විදේශ විනිමය අර්බුදය උත්සන්න වීම
- ශ්‍රී ලංකාව තෙල් අවශ්‍යතාවයෙන් 100%ක්ම ආනයනය කරයි. තෙල් මිල ඉහළ යාමෙන් ආනයන වියදම වැඩි වීම (වාර්ෂිකව ඩොලර් බිලියන 4-5ක් පමණ) සිදුවේ.
- මෙමගින් සංචිත මත අමතර බරක් එක්වන අතර, රුපියලේ වටිනාකම (ඩොලර් එකකට රුපියල් 350 ඉක්මවා යාම) වැනි ප්‍රතිවිපාක ඇති විය හැකිය.
(2) උද්ධමනය හා ජනජීවිතයේ පීඩාව
- තෙල් මිල වැඩිවීම ප්‍රවාහනය, විදුලිය, සහ භාණ්ඩ නිෂ්පාදන වියදම් ඉහළ නංවයි.
- මෙය සියලු භාණ්ඩ හා සේවාවල මිල ඉහළ යාමට හේතු වේ.
- IMF විසින් නිර්දේශ කරන ලද “උද්ධමනය 5% තුළ පවත්වා ගැනීම” යන ඉලක්කය ඉටු කිරීම අපහසු විය හැකිය.
(3) රජයේ අයවැයට ඇති බලපෑම
- තෙල් සඳහා රජය විසින් ලබා දෙන සහනාධාර (ලංකා ලීට්රෝ, CPC මගින් ඉන්ධන මිල ස්ථාවර කිරීම) වැඩි වියදම් ඇති කරයි.
- මෙමගින් රජයේ ණය බර ඉතා වේගයෙන් වැඩි විය හැකිය.
- IMF සමඟ ගිවිසුම්වලට අනුව අයවැය හිඟය 4.8% of GDP තුළ පවත්වා ගැනීම යන ඉලක්කය ඉටු කිරීමට අපහසු විය හැකිය.
IMF එකඟතාවලට ඇති බලපෑම
ශ්‍රී ලංකාව 2023 සිට IMFගේ Extended Fund Facility (EFF) වැඩසටහන යටතේ ඩොලර් බිලියන 2.9 ක ණය ගෙවීම් සහ ප්‍රතිසංස්කරණ ක්‍රියාත්මක කරමින් පවතී. මෙහි ප්‍රධාන කොන්දේසි වන්නේ:
- රජයේ අයවැය හිඟය අඩු කිරීම.
- රාජ්‍ය ආයතන ප්‍රතිසංස්කරණය (CPC, CEB).
- විදේශ විනිම සංචිත ස්ථාවර කිරීම.
තෙල් මිල ඉහළ යාමෙන් මෙම ඉලක්ක ඉටු කිරීම අපහසු වන අතර, IMF විසින් අතිරේක කොන්දේසි (උදා: ඉන්ධන සහනාධාර සම්පූර්ණයෙන් ඉවත් කිරීම) පැනවිය හැකිය. මෙය සමාජ අස්ථාවරතාවයට හේතු විය හැකිය.
ශ්‍රී ලංකාවට ගත හැකි ප්‍රතිචාර
- විකල්ප බලශක්ති මූලාශ්ර (සූර්ය, සුළං, ජල විදුලි) වේගවත්ව සංවර්ධනය කිරීම.
- ඉන්ධන සබ්සිඩි තාර්කික කිරීම (ධනවතුන්ට නොදී, අවශ්‍යතාවය ඇති අයට පමණක් සහාය ලබා දීම).
- ඉරාන-ශ්‍රී ලංකා තෙල් වෙළඳාම (රුපියල්-රියාල් ගෙවීම් පද්ධතිය භාවිතා කිරීම) පුනර්ජීවනය කිරීම.
- IMF සමඟ නැවත සාකච්ඡා කිරීම (ණය ගෙවීම් කාලසීමාව දීර්ඝ කිරීම).
